Futbolda Kırık, Çıkık ve İmmobilizasyon Teknikleri: İlk Yardım Rehberi
Futbol, gelişen ve agresifleşen oyun yapısıyla birlikte ciddi travmaların yaşanabildiği bir temas sporudur. Özellikle kırık ve çıkık vakalarında doğru ilk yardım ve immobilizasyon (sabitleme) teknikleri, sporcunun kariyeri ve sağlığı için hayati önem taşır.
Bu rehberde; futbolda sık görülen yaralanma istatistiklerini, kırık-çıkık belirtilerini ve sahada uygulanması gereken doğru müdahale yöntemlerini bulabilirsiniz.
Futbolda Yaralanma İstatistikleri ve Risk Analizi
Profesyonel ve amatör futbol dünyasında yapılan araştırmalar, travmaların ciddiyetini ortaya koymaktadır. Profesyonel seviyede veri kısıtlı olsa da, amatör gruplar üzerine yapılan çalışmalar çarpıcıdır.
Örneğin, ABD lise futbol takımları (2005-2006) üzerine yapılan geniş ölçekli bir araştırmada:
637.446 oyuncu kaydı incelenmiş,
1524 yaralanma rapor edilmiştir.
Bu veriler, her 1000 kişide ortalama 2.39 yaralanmaya denk gelmektedir. Yaralanmaların maç esnasında gerçekleşme oranı (4.77/1000), antrenmanlara göre (1.37/1000) çok daha yüksektir.
En Sık Yaralanan Bölgeler
Futbolda travmaların vücut üzerindeki dağılımı şöyledir:
Ayak Bileği: %23.7 (En sık)
Diz: %18.7
Baş: %13.7
Üst Ekstremite (Kol/Omuz): %13.1
Yaralanma türlerine bakıldığında ise %26.8 ile bağ yaralanmaları ve %17.9 ile kas yaralanmaları başı çekerken, kırıkların oranı %1.7 gibi düşük bir seviyededir.
Futbol Travmalarında Kırık Çeşitleri ve Belirtileri
Futbolda görülen kırıklar temel olarak üç kategoride değerlendirilir:
Kapalı Kırıklar: Cilt bütünlüğü bozulmamıştır, kemik dışarıdan görülmez.
Açık Kırıklar: Kemiğin cildi yırtması veya dış darbe sonucu kırık hattının dış ortamla temas etmesidir. Enfeksiyon ve damar-sinir yaralanması riski çok yüksektir.
Organ Hasarı Oluşturan Kırıklar: Kaburga kırıkları gibi iç organlara zarar verebilecek türlerdir.
Kırık Nasıl Anlaşılır? (Tanı Yöntemleri)
Kırık tanısı genellikle sahadaki fiziksel muayene ile konulabilir. Temel belirtiler şunlardır:
Gözle görülür şekil bozukluğu (deformite),
Şiddetli ağrı ve şişlik,
Patolojik (anormal) hareket.
Dikkat: Tibia plato çökme kırığı, omurga kırığı, ayakta Jones kırığı veya el bileğinde skafoid kırığı gibi durumlarda yüzeysel muayene yanıltıcı olabilir. Bu vakalarda oluş mekanizması dikkate alınmalı ve kesin tanı için radyolojik tetkiklere başvurulmalıdır.
Sahada İlk Yardım ve İmmobilizasyon (Tespit) Teknikleri
Kırık şüphesi olan bir sporcuya yaklaşımda "önce zarar verme" ilkesi esastır. Kırık bölge kesinlikle oynatılmamalı ve sert hareketlerden kaçınılmalıdır.
Tespit (Sabitleme) Nasıl Yapılır?
Atel Kullanımı: Hazır ateller, şişme veya vakumlu ateller kullanılabilir.
Doğaçlama Yöntemler: Ekipman yoksa, ekstremite (uzuv) sert iki cisim arasına alınarak bandajla sarılabilir veya bir yastık üzerine sabitlenebilir.
Açık Kırıklarda Müdahale
Açık kırıklarda kanama kontrolü ve enfeksiyon önleme hayati önem taşır:
Yara bölgesi serum fizyolojik ile yıkanmalıdır (el değdirmeden).
Üzeri temiz, steril gazlı bez ile kapatılmalıdır.
Aktif kanama varsa, kanamayı durdurmak için baskılı bandaj uygulanmalıdır.
Sevk ve Transfer Süreci: Kritik Uyarılar
Kırık bölgesinin hareket etmesi şiddetli ağrıya ve buna bağlı ağrı şokuna neden olabilir. Bu yüzden hasta transfer edilirken damar yolu açılmalı ve sıvı (mayi) desteği sağlanmalıdır.
Omurga ve Boyun Yaralanmaları
Omurga kırığı şüphesi varsa:
Sporcu asla ayağa kaldırılmamalıdır.
Transfer sedye veya sert bir zemin üzerinde yapılmalıdır.
Boyun travmalarında mutlaka boyunluk takılmalıdır.
Sevk öncesinde mutlaka şu kontroller yapılmalıdır:
Damar ve sinir hasarı var mı?
Eşlik eden organ yaralanması var mı? (Örn: Kaburga kırığında akciğer sesleri dinlenmeli)
Kompartman sendromu (basınç artışı) gelişiyor mu?
Futbolda Çıkıklar
Çıkıklar kırıklara göre daha seyrek görülse de genellikle daha ağrılıdır. Futbolda en sık omuz çıkıkları gözlenir. Tanı, eklemdeki deformite ve hareket kısıtlılığı ile konulur. Tespit ve immobilizasyon yöntemleri kırıklarla benzerlik gösterir.
Kaynak: N. Şener (2009), TFF Sağlık Eğitim Programı, Acıbadem Bursa Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji Bölümü. Derleyen: Rafet Fatih ÇAKMAK - Beden Eğitimi Öğretmeni
Yorum Yap